Uprawy współrzędne
W latach trzydziestych wielkim postępem w rolnictwie było wprowadzenie upraw współrzędnych, które można z powodzeniem stosować w małym ogrodzie. Amatorzy mają jednak niedostateczne wiadomości z tego zakresu.
Co to są uprawy współrzędne? Rolnicy i ogrodnicy zaobserwowali, że niektóre rośliny rosną lepiej lub gorzej w sąsiedztwie innych roślin niż w uprawie jednogatunkowej (monokulturze). Trudno określić jednoznacznie przyczyny tego zjawiska, gdyż składa się na nie wiele czynników. Niektóre rośliny wydzielają substancje, które nawet w bardzo małych ilościach mają istotny wpływ na wzrost innych roślin. Dotyczy to także zebranych plonów, np. ziemniaki przechowywane wspólnie z jabłkami później kiełkują na skutek większej ilości etylenu w powietrzu (gazu wydzielanego przez jabłka). Wydzieliny z korzeni pomidorów pobudzają wzrost selerów. Nie wszystkie te substancje wpływają dodatnio na wzrost roślin. I tak substancja wydzielana przez piołun wyraźnie hamuje wzrost kopru włoskiego, kminku, szałwii i melisy lekarskiej, nawet jeśli rośliny te rosną w odległości 1 metra od siebie. Oprócz wspomnianych już roślin do współrzędnej uprawy nadają się ogórek i fasola lub groch, pomidor i pietruszka, fasola i seler, kalarepa i burak. Nie powinno się uprawiać współrzędnie pomidorów z kalarepą lub koprem oraz kapusty z majerankiem. W tej ostatniej kombinacji obydwa gatunki oddziałują na siebie niekorzystnie. Wspomniane efekty nie zawsze występują w warunkach polowych, gdyż mikroorganizmy glebowe mogą rozłożyć wydzieliny korzeni, zanim zaznaczy się ich wpływ na sąsiednie rośliny. Także ruchy powietrza powodują ulatnianie się tych substancji. Z tego powodu wskazane są osłony z krzewów czy żywopłoty chroniące przed silnymi ruchami powietrza w ogrodzie.
Rośliny obwódkowe. Człowiek od dawna zna rośliny silnie aromatyczne, które używane są jako przyprawy lub do celów leczniczych. Sadzenie niektórych z nich na brzegach grządek sprzyja wzrostowi wielu roślin. Zaleca się wysiewać wokół pomidorów pietruszkę, a wokół ziemniaków sadzić czosnek. Przydatnymi roślinami obwódkowymi są kozłek lekarski (waleriana) lub esparceta, która jako roślina motylkowata, mająca zdolność wiązania wolnego azotu z powietrza, stanowi również wartościowy nawóz zielony.
Korzystnie na ziemniaki wpływa również chrzan. Natomiast większa ilość rumianku lub maku wpływa ujemnie na wzrost uprawianych na grządkach roślin.
Uprawa współrzędna a ochrona roślin. Niektóre substancje wydzielane przez rośliny przywabiają, inne odstraszają owady. Przez właściwy dobór roślin współrzędnych można wyeliminować występowanie szkodników. Pomidory lub piołun rosnące między rzodkiewką, rzodkwią lub kapustnymi odstraszają pchełki ziemne, podobnie jak posadzona między kalarepą sałata. Współrzędna uprawa marchwi z cebulą odstrasza śmietkę cebulankę i połyśnicę marchwiankę. Bielinka kapustnika skutecznie odstrasza posadzony w kalafiorach seler, a w kapuście — pomidory. Wymienione przykłady ukazują znaczenie ochronne niektórych roślin. Jeżeli szkodniki występują liczniej, należy rośliny opryskiwać preparatami roślinnymi.
Nie wszystko jeszcze wiemy o wzajemnym wpływie poszczególnych roślin. Wiele zależności nie zostało jeszcze zbadanych, a tych poznanych jest tak niewiele, iż nie pozwalają na uogólnienie tego ważnego problemu. Dlatego też niezastąpione są własne, wnikliwe obserwacje, mogą bowiem wskazać nam inne jeszcze kombinacje upraw współrzędnych.