Gleby występują wszędzie tam, gdzie powierzchnia lądów jest pokryta roślinnością i zamieszkała przez żywe organizmy. Tam, gdzie żywych istot nie ma, nie ma również gleby. Przez pojęcie gleby rozumiemy biologicznie czynną warstwę powierzchniową skorupy ziemskiej, wykazującą zdolność do produkowania roślin, co odróżnia ją od martwej skały.
Gleba jest podstawowym źródłem pokarmu i wody dla roślin oraz miejscem rozwoju ich korzeni. Jej właściwości i skład wpływają na wysokość urodzaju i zbiory plonów. Prowadząc odpowiednie zabiegi uprawowe i melioracyjne, wzbogaca się glebę w składniki pokarmowe niezbędne roślinom oraz polepsza jej właściwości fizyczne, takie jak: strukturę, parametry wodne, cieplne i powietrzne. Gleba podlega zmianom okresowym. Zmiany zachodzące w długich okresach nazywamy jej ewolucją.
Gleba powstaje podczas i w wyniku wzajemnego oddziaływania roślinności i zwierząt (biosfery), klimatu, wód (hydrosfery), rzeźby terenu (topografii), a także zabiegów gospodarczych człowieka.
Wszystkie wymienione oddziaływania określane jako czynniki glebotwórcze, przebiegające w czasie, powodują przekształcanie się martwej skały w ożywione ciało przyrody, jakim jest właśnie gleba.
Podczas procesu glebotwórczego gleba przechodzi przez różne stadia rozwojowe, podlega ciągłym przemianom w zależności od działających czynników glebotwórczych. Proces glebotwórczy opiera się na syntezie (budowaniu) związków organicznych przez rośliny wyższe i procesie rozkładu substancji organicznej przez bakterie i grzyby.
Właściwy proces tworzenia gleby pod wpływem czynników zewnętrznych poprzedza wietrzenie skał i minerałów, z których zbudowana jest skorupa ziemska. Jest to wietrzenie fizyczne, które prowadzi do rozpadu (kruszenia, rozluźniania i rozdrabniania) jednolitej, twardej skały. Następuje głównie pod wpływem fizycznego działania wody, zmian temperatury i wiatru. Rozkład skał i minerałów jest również wynikiem wietrzenia biochemicznego wywołanego działaniem czynników chemicznych (rozpuszczającego działania wody i kwasów) oraz funkcjami życiowymi świata zwierzęcego i roślinnego. Pod wpływem działania wymienionych czynników skały ulegają rozpadowi na coraz mniejsze elementy: kamyki, żwir, piasek i cząsteczki koloidalne. Typowe środowisko, w którym działanie tych czynników jest bardzo intensywne – złomy skalne w Tatrach.
Końcowym efektem wietrzenia skał jest ich rozpad na podstawowe składniki, jakimi są minerały.
Właściwy proces tworzenia się gleby jest wynikiem akumulacji biologicznej i rozpoczyna się z chwilą osiedlania się na zwietrzałej skale bakterii, grzybów, porostów i mchów, a wreszcie roślin i zwierząt wyższego rzędu. Skały pierwotne, dominujące nad środowiskiem przekształconym przez człowieka, które, porastając fragmentarycznie roślinnością, ulegają działaniu czynników glebotwórczych. Żywe organizmy wzmagają rozkład skał pobierając z nich składniki pokarmowe do budowy ciała, jednocześnie wydzielając do środowiska różne substancje pochodzące z przemiany materii. Obumarłe dostarczają masy organicznej, z której powstaje próchnica (nazywana również humusem), będąca na tyle nieodłącznym składnikiem gleby, iż można powiedzieć, że bez niej gleba nie istnieje.
Właściwości próchnicy zależą od rodzaju roślinności, z której powstała, i warunków środowiska. Na przykład w środowisku leśnym tworzy się próchnica kwaśna, o przewadze tzw. fulwokwasów, pod wpływem których następuje rozkład większości minerałów glebowych, w tym także krzemianów i glinokrzemianów. W efekcie większość składników gleby zostaje rozłożona, rozpuszczona i wymyta, przemieszczając się w głębsze poziomy. Proces ten nazywa się bielicowaniem. Z kolei pod wpływem roślinności zielonej tworzy się próchnica słodka, wysycona jonami wapnia (Ca) i magnezu (Mg), akumulująca składniki mineralne i zabezpieczająca je przed wymywaniem. W miarę gromadzenia się próchnicy wytwarza się poziom próchniczny, w którym magazynowane są składniki pokarmowe niezbędne roślinom.
Każda gleba ma w przekroju charakterystyczny wygląd i budowę, czyli tzw. profil, z określonymi warstwami glebowymi powstałymi w wyniku działania czynników glebotwórczych. W zależności od grubości wszystkich warstw od powierzchni do podłoża (tzn. głębokości profilu) gleby dzielimy na płytkie i głębokie. Wygląd i budowa profilu świadczą o kierunku procesów glebotwórczych i wskazują, w jakim stadium rozwoju znajduje się dana gleba.
Gleby występują wszędzie tam, gdzie powierzchnia lądów jest pokryta roślinnością i zamieszkała przez żywe organizmy. Tam, gdzie żywych istot nie ma, nie ma również gleby. Przez pojęcie gleby rozumiemy biologicznie czynną warstwę powierzchniową skorupy ziemskiej, wykazującą zdolność do produkowania roślin, co odróżnia ją od martwej skały.
